Od 1 lipca 2007 r. każdy indywidualny odbiorca energii elektrycznej i gazu może zmienić dostawcę.
Kiedyś z tej możliwości korzystały duże zakłady przemysłowe, teraz jest dostępna także dla gospodarstw domowych. Oznacza to, że nie jest konieczne zawieranie umowy z dostawcą, który działa na danym terenie (posiada tam elektrownie, elektrociepłownie lub gazownie). Można skorzystać z oferty innego dostawcy, którego zakłady znajdują się na drugim krańcu Polski. Tak wynika z art. 4 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne (DzU z 2006 r. nr 89, poz. 625 z późn. zm.). Jest to tzw. zasada TPA (ang. third party access).
Od strony prawnej oznacza to ponadto, że mamy dwie całkowicie niezależne umowy – jedną ze sprzedawcą energii, a drugą z jej dystrybutorem. Zmiana sprzedawcy energii elektrycznej lub gazu nie powinna więc wpływać na umowę dystrybucyjną. Procedury zmiany sprzedawcy energii są cały czas upraszczane, aby więcej osób mogło bez większych problemów zmienić dostawcę. Informacje o procedurze zmiany dostawcy powinniśmy znaleźć na stronach internetowych dystrybutorów.
Nie ma natomiast obowiązku wyboru nowego dostawcy. Jeśli tego nie uczynimy, to obsługiwać będzie nas dotychczasowy przedsiębiorca energetyczny (tzw. sprzedawca z urzędu, czyli podmiot uprawniony do świadczenia usług konsumentom, którzy nie skorzystają z prawa wyboru sprzedawcy energii).
Tak, należy powiadomić odbiorców o planowanych zmianach. Taryfa jest częścią umowy pomiędzy odbiorcą energii a jej dostawcą, zatwierdzaną nie rzadziej niż raz na trzy lata.
Procedura zmiany taryfy określona jest m.in. w art. 47 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne (DzU z 2006 r. nr 89, poz. 625 z późn. zm.). Z przepisu tego wynika, że nie można dowolnie zmieniać taryfy. Po zatwierdzeniu przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki jest ona ogłaszana w biuletynie URE i dopiero wtedy przedsiębiorstwo energetyczne może ją wprowadzić. Nowa taryfa nie może zacząć obowiązywać wcześniej niż przed upływem 14 dni od dnia jej publikacji i nie później niż w ciągu 45 dni.
O zmianie taryfy przedsiębiorstwo energetyczne ma obowiązek powiadomić odbiorców. Odbiorcy bowiem nie muszą się godzić na nowe warunki umowne określone w taryfie (najczęściej chodzi o podwyżki cen energii). Zgodnie z art. 3841 Kodeksu cywilnego mogą oni wypowiedzieć umowę w najbliższym możliwym terminie. Dopiero kiedy tego nie zrobią, to uważa się, że są związani warunkami określonymi w nowej taryfie. Potwierdza to uchwała Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2007 r. (sygn. III CZP 111/06).
Podobna zasada obowiązuje, gdy przedsiębiorstwo energetyczne zmienia wzorzec umowy albo regulamin świadczenia usług. Wtedy także należy o tym powiadomić odbiorcę. Gdy nie zrezygnuje on z umowy w najbliższym możliwym terminie wypowiedzenia, to przyjmuje się, że zaakceptował zmiany.
W razie przedstawienia przez przedsiębiorstwo energetyczne zmiany wzorca umowy, regulaminu albo taryfy konsument ma prawo do rezygnacji z umowy w najbliższym możliwym terminie wypowiedzenia. Obowiązują tutaj bowiem podstawowe zasady, jakie Kodeks cywilny przewiduje przy zmianie wzorców umów. Istotne znaczenie ma zwłaszcza art. 3841 Kodeksu cywilnego. Przepis ten przewiduje, że wzorzec wydany w trakcie stosunku umownego o charakterze ciągłym (a tak jest z dostawami energii elektrycznej, paliw gazowych lub ciepła) wiąże drugą stronę, jeśli został jej odpowiednio doręczony lub ogłoszony. Jeśli tak właśnie się stało, to konsument ma prawo do wypowiedzenia umowy w najbliższym możliwym terminie. Gdy tego nie zrobi, to zaczynają go obowiązywać nowe zasady.
Jeśli chodzi o zmianę cen, zgodnie z art. 5 ust. 6 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 roku Prawo energetyczne (Dz. U. z 2012 r., Nr 1059, t.j.) sprzedawca paliw gazowych lub energii powinien powiadomić odbiorców o podwyżce cen lub stawek opłat za dostarczane paliwa gazowe lub energię określonych w zatwierdzonych taryfach, w ciągu jednego okresu rozliczeniowego od dnia tej podwyżki. Zgodnie zatem z powyższym przepisem, przedsiębiorstwo energetyczne nie ma obowiązku doręczenia odbiorcy zatwierdzonych taryf, lecz ma obowiązek jedynie powiadomienia o podwyżce cen lub stawek opłat.
Gdyby w umowie znalazły się postanowienia, które pozbawiają konsumenta uprawnienia do wypowiedzenia umowy w sytuacji zmiany wzorca, regulaminu lub taryfy, to mogą one być uznane za niedozwolone klauzule umowne. Tak wynika z art. 3853 pkt 14 Kodeksu cywilnego.
Przedsiębiorstwo energetyczne ma prawo odmówić przyłączenia do sieci, ale tylko w kilku szczególnych przypadkach. Określa je art. 7 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne (DzU z 2006 r. nr 89, poz. 625 z późn. zm.). Odmowa może nas spotkać, gdy nie istnieją techniczne lub ekonomiczne warunki przyłączenia do sieci i dostaw, jak również w sytuacji, gdy nie spełniamy warunków przyłączenia i odbioru. Warunki te znajdziemy w umowie, regulaminach i taryfach. Przedsiębiorstwo energetyczne nie ma też obowiązku zawarcia z nami umowy o przyłączenie, jeśli nie mamy tytułu prawnego do korzystania z obiektu, lokalu lub nieruchomości. Nie musi to być zawsze prawo własności, ale też np. umowa dzierżawy, najmu itp.
Gdy spotkamy się z odmową, to możemy wystąpić o rozstrzygnięcie sporu do Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki (URE). Wtedy Prezes URE wyda decyzję administracyjną, w trakcie postępowania może też zostać zawarta ugoda i na tej podstawie następnie dochodzi do zawarcia umowy.
Przedsiębiorstwo energetyczne – odmawiając nam przyłączenia lub dostaw – powinno niezwłocznie powiadomić o tym pisemnie nie tylko nas, lecz także URE. Musi też dokładnie uzasadnić przyczyny odmowy.
Przedsiębiorstwo energetyczne nie może żądać od odbiorcy zbudowania sieci na własny koszt i nieodpłatnego przekazania mu jego własności. Nie oznacza to jednak, że odbiorca nie ponosi żadnych kosztów takiej inwestycji.
Zgodnie z art. 49 § 1-2 Kodeksu cywilnego urządzenia służące do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazu, energii elektrycznej itp. nie należą do części składowych nieruchomości, jeżeli wchodzą w skład przedsiębiorstwa. Jednak osoba, która poniosła koszt budowy tych urządzeń i jest ich właścicielem, może żądać, aby przedsiębiorca przyłączający urządzenia do swojej sieci, nabył je na własność za odpowiednim wynagrodzeniem.
Najczęściej jednak dochodzi do innej sytuacji – rozbudowa sieci następuje przez przedsiębiorstwo energetyczne na wniosek odbiorcy zainteresowanego dostawami. Wydatki na rozbudowę sieci przedsiębiorstwo energetyczne kalkuluje w swoich kosztach (m.in. koszty te służą do wyliczenia cen energii zatwierdzanych taryfami). Nie oznacza to jednak, że odbiorca nie ponosi żadnych wydatków, jeśli chce mieć podłączony prąd, gaz lub ciepło. Przyszły odbiorca musi uiścić opłatę za przyłączenie.
Zgodnie z art. 7 ust. 8 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne (DzU z 2006 r. nr 89, poz. 625 z późn. zm.) opłatę za przyłączenie do sieci ustala się w oparciu o stawki opłat zawarte w taryfie, kalkulowane na podstawie jednej czwartej średniorocznych nakładów inwestycyjnych na budowę odcinków sieci służących do przyłączania tych podmiotów, określonych w planie rozwoju. Stawki te mogą być kalkulowane w odniesieniu do wielkości mocy przyłączeniowej, jednostki długości odcinka sieci służącego do przyłączenia lub rodzaju tego odcinka. W sytuacji, gdy przedsiębiorstwo odmówiło przyłączenia do sieci z powodu braku ekonomicznych warunków, wówczas może ustalić opłatę w wysokości uzgodnionej z podmiotem ubiegającym się o przyłączenie do sieci, w umowie o przyłączenie do sieci.
Może się też zdarzyć tak, że po określeniu warunków przyłączenia i wyliczeniu opłaty odbiorca sam sfinansuje budowę przyłącza. Z orzecznictwa sądowego wynika, że jeśli odbiorca przekazałby na własność przedsiębiorstwa energetycznego urządzenia, a poniesione przez niego nakłady byłyby niższe od ustalonej opłaty, to nie wolno od niego już pobierać „niedopłaty” (różnicy pomiędzy opłatą a nakładami). Tak uznał Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów w wyroku z dnia 23 lipca 2003 r., sygn. XVII Ama 76/02).
Niezgodne z prawem jest natomiast takie postępowanie firmy energetycznej, które nakazuje odbiorcy pokrycie w całości kosztów przyłącza i przekazanie go na własność energetyków, podczas gdy poniesione koszty przewyższają ustaloną opłatę przyłączeniową. Tak orzekł Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 7 czerwca 2005 r. (sygn. VI ACa 92/05).
Jeśli nieplanowana przerwa trwała jednorazowo nie dłużej niż 24 godziny, to konsument (czyli w praktyce odbiorca zaliczony do grupy gospodarstw domowych) nie może domagać się bonifikaty. Zryczałtowane odszkodowania (bonifikaty) za przerwę w dostawie energii elektrycznej przysługują jedynie, gdy zostaną przekroczone terminy określone w § 40 ust. 5 rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 4 maja 2007 r. w sprawie szczegółowych warunków funkcjonowania systemu elektroenergetycznego (DzU z 2007 r. nr 93, poz. 623 z późn. zm.).
Dla grupy odbiorców, jaką stanowią gospodarstwa domowe, okres nieplanowanej przerwy w dostawie energii elektrycznej, który nie wymaga wypłaty bonifikat, to maksymalnie 24 godziny. Bonifikata należy się dopiero wtedy, gdy jednorazowa przerwa w dostawach trwała dłużej niż dobę.
Jeśli jednak w ciągu roku nastąpi kilka nieplanowanych przerw w dostawach, to bonifikaty nie przysługują odbiorcom tylko wtedy, gdy suma czasowa tych przerw nie przekroczy razem 48 godzin. Co istotne, czas przerw liczy się w specyficzny sposób.
O początku biegu terminu 24-godzinnego decyduje moment uzyskania przez przedsiębiorstwo energetyczne zgłoszenia o braku dostaw.
Odbiorca energii ma prawo uzyskać bonifikatę, jeśli doszło do przerwy w dostawie energii elektrycznej, ale nie w każdym przypadku. Sposób określenia kwot przysługujących odbiorcom bonifikat za przerwy w dostawie energii elektrycznej określa rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 18 sierpnia 2011 r. w sprawie szczegółowych zasad kształtowania i kalkulacji taryf oraz rozliczeń w obrocie energią elektryczną (Dz. U. z 2011 r. Nr 189, poz. 1126, z późn. zm.). Szczegółowe zasady udzielania bonifikat za przerwy w dostawach energii znajdziemy też w taryfie danego przedsiębiorstwa energetycznego oraz w regulaminie świadczenia usług.
Zgodnie z przepisami bonifikata przysługuje od każdej niedostarczonej jednostki energii elektrycznej. Bonifikata ta to pięciokrotność ceny energii za okres, w którym wystąpiła przerwa w dostarczaniu tej energii. Ilość niedostarczonej energii elektrycznej w dniu, w którym wystąpiła przerwa w dostawach, ustala się na podstawie poboru tej energii w odpowiednim dniu poprzedniego tygodnia. Bonifikata dla odbiorców w gospodarstwach domowych przysługuje jednak dopiero wtedy, gdy zostanie przekroczony czas nieplanowanej przerwy w dostawach energii elektrycznej, który dla gospodarstw domowych wynosi 24 godziny jednorazowo (w ciągu roku łącznie nie może to być więcej niż 48 godzin).
Sporna jest kwestia, czy bonifikata przysługuje także wtedy, gdy przerwa w dostawie energii elektrycznej powstała z powodu tzw. siły wyższej, czyli zdarzenia zewnętrznego niemożliwego do przewidzenia i zapobieżenia, np. gwałtownego załamania pogody. Urząd Regulacji Energetyki (URE) uważa, że przepisy nie warunkują wypłaty bonifikaty za przerwy w dostawie jakimikolwiek czynnikami (w tym działaniem siły wyższej). Zakłady energetyczne mają inne zdanie. Podkreślają, że bonifikata jest zryczałtowanym odszkodowaniem za brak wykonania zobowiązania. Zasady tej odpowiedzialności określa art. 471 Kodeksu cywilnego.
Ponieważ w razie wystąpienia siły wyższej nie ponosi się – co do zasady – odpowiedzialności z art. 471 Kodeksu cywilnego, to wtedy odbiorcom nie przysługują bonifikaty.
Tak, w razie podejrzenia, że dostarczany gaz nie spełnia standardów jakości określonych w przepisach, można żądać jego zbadania przez specjalistyczne laboratorium.
Zasady kontroli jakości gazu na życzenie odbiorcy gazu reguluje rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 2 lipca 2010 r. w sprawie szczegółowych warunków funkcjonowania systemu gazowego (DzU z 2010 r. nr 133, poz. 891).
Przepis § 41 tego rozporządzenia przewiduje, że na wniosek odbiorcy przedsiębiorstwo gazowe sprawdza, czy są dotrzymane parametry jakościowe gazu dostarczanego do sieci (standardy jakościowe na poszczególnych etapach dystrybucji gazu określają inne przepisy rozporządzenia). Trzeba dokonać odpowiednich badań w certyfikowanym laboratorium zewnętrznym. Badania wykonuje się na koszt przedsiębiorstwa gazowego. Gdy jednak skontrolowane paliwo spełnia standardy jakościowe, to za badania powinien zapłacić odbiorca, który wnioskował o ich przeprowadzenie. W terminie 14 dni od zakończenia stosownych kontroli i pomiarów trzeba rozpoznać reklamację klienta w zakresie jakości gazu.
Sposób dostarczania ciepła do budynku ma duże znaczenie dla rozliczania jego zużycia. Z indywidualnym węzłem cieplnym mamy do czynienia, gdy instalacja odbiorcza obsługuje tylko jeden budynek. Natomiast grupowy węzeł cieplny obsługuje kilka budynków, dlatego trzeba ustalić sposób rozliczenia zużycia ciepła pomiędzy poszczególne budynki. W budynkach wielolokalowych standardem jest, że odbiorcą ciepła jest ich właściciel lub zarządca (spółdzielnia mieszkaniowa, właściciel kamienicy, wspólnota mieszkaniowa, przedsiębiorstwo komunalne), to do niego też należy sporządzenie zasad rozliczania ciepła na poszczególnych mieszkańców.
Z reguły rozliczanie następuje na zasadach określonych w odpowiednich regulaminach – opiera się na wskazaniach liczników zużycia ciepła i różnych sposobach rozliczenia ciepła wykorzystywanego do ogrzewania części wspólnych budynku.
Szczegółowe zasady rozliczania ciepła – w zależności, czy mamy do czynienia z węzłem indywidualnym, czy grupowym – zawiera rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 17 września 2010 r. w sprawie szczegółowych zasad kształtowania i kalkulacji taryf oraz rozliczeń z tytułu zaopatrzenia w ciepło (DzU z 2010 r. nr 194, poz. 1291). Określa ono m.in., jak obliczać opłaty za zamówioną moc cieplną, opłaty abonamentowe, za przesył i za samo dostarczone ciepło.
Karta to projekt dokumentu opracowany przez instytucje Unii Europejskiej zawierający katalog praw odbiorców energii elektrycznej, gazu i ciepła. Prace nad tym dokumentem cały czas prowadzą Parlament Europejski i Komisja Europejska.
Karta stanowi część tzw. trzeciego pakietu energetycznego UE. W dokumencie tym mają być zebrane wszystkie uprawnienia konsumenckie na rynku energetycznym, bo same tylko mechanizmy rynkowe nie są w stanie zagwarantować ich przestrzegania. Karta proponuje obowiązkowe fakturowanie należności za sprzedaż i dystrybucję energii w sposób jasny, prosty i zrozumiały dla konsumentów. Maksymalnie proste mają też być cenniki i taryfy przedsiębiorstw energetycznych.
Karta zakłada też upowszechnienie w ciągu najbliższych lat inteligentnych liczników energii i możliwości kupna energii ze źródeł odnawialnych. Skargi i wnioski odbiorców energii powinny być sprawnie rozpatrywane przez firmy energetyczne i instytucje państwowe. Karta postuluje ochronę odbiorców wrażliwych (np. biedniejszych grup korzystających z opieki społecznej), a także kładzie nacisk na oszczędzanie energii.