Klauzule niedozwolone

  • Co to są klauzule niedozwolone?

    Są to klauzule nieuzgodnione indywidualnie z konsumentem, które określają jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają jego interesy.

    W świetle prawa są one niewiążące. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy klauzule te dotyczą głównych świadczeń stron, np. ceny lub wynagrodzenia, o ile zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

    Klauzule niedozwolone zwane są inaczej abuzywnymi i najczęściej występują w obrocie prawnym właśnie pod taką nazwą.

  • Czy jeśli w mojej umowie znajduje się klauzula niedozwolona, to cała umowa jest nieważna?

    Nie. Niewiążąca jest jedynie ta klauzula, a strony nadal są związane umową w pozostałym zakresie.

  • Gdzie szukać informacji o postanowieniach umownych uznanych za niedozwolone?

    Niedozwolone postanowienia umowne można znaleźć w bazie decyzji UOKiK, dostępnej na stronie internetowej decyzje.uokik.gov.pl/bp/dec_prez.nsf.

    Decyzje publikowane są wraz z uzasadnieniem. Dzięki temu konsument może się zorientować, co dokładnie zostało zakwestionowane w danym postanowieniu. Jeśli klauzula, którą konsument ma w swojej umowie, jest taka sama jak ta wpisana już do bazy lub podobna, można powołać się na ten wpis w negocjacjach z przedsiębiorcą. Jeżeli to nie poskutkuje, konsument może również podnieść ten argument przed sądem powszechnym.

    Dodatkowo do 2026 r. będzie istniał stary rejestr klauzul niedozwolonych: uokik.gov.pl/rejestr_klauzul_niedozwolonych2.php.

    Znajdują się w nim postanowienia wzorców umowy, które Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (SOKiK) prawomocnym wyrokiem uznał za niedozwolone, oraz te, w sprawach których pozwy wpłynęły do SOKiK do 17 kwietnia 2016 r. Tego dnia bowiem weszła w życie nowelizacja ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, na mocy której to UOKiK – a nie SOKiK – decyduje o niedozwolonym charakterze danej klauzuli zawartej we wzorcu umowy.

    Co jednak ważne, wszystkie klauzule zamieszczone w starym rejestrze nadal są traktowane jako niedozwolone, a posługiwanie się nimi jest zabronione. W przyszłości rejestr będzie miał głównie charakter historyczny – każdy będzie mógł sprawdzić, jak w latach ubiegłych orzekał sąd.

  • Jak wygląda obecnie system eliminowania z obrotu niedozwolonych postanowień umownych?

    W obowiązującym od 17 kwietnia 2016 r. systemie eliminowania z obrotu niedozwolonych klauzul umownych konsumenci w dalszym ciągu dysponują możliwością indywidualnego zakwestionowania klauzuli abuzywnej znajdującej się w zawartej umowie. Taka incydentalna kontrola postanowień umownych ma miejsce w ramach indywidualnego sporu, kiedy to konsument odmawia spełnienia określonego świadczenia na rzecz przedsiębiorcy, powołując się na niedozwolony charakter postanowienia zawartego w umowie, podnosząc stosowny zarzut przed sądem przed którym toczy się spór.

    Natomiast Prezes UOKiK jest uprawniony do wydawania decyzji administracyjnych dotyczących niedozwolonych postanowień wzorców umowy. W decyzjach takich Prezes UOKiK rozstrzyga, czy dana klauzula ma niedozwolony charakter oraz zakazuje jej dalszego wykorzystywania. Decyzja UOKiK uznająca postanowienie wzorca umowy za niedozwolone ma skutek tylko w stosunku do przedsiębiorcy, który ją stosował oraz wobec wszystkich konsumentów, którzy zawarli z nim umowę na postawie klauzuli wskazanej w decyzji. Jest to tzw. kontrola abstrakcyjna postanowień wzorca umowy. Decyzje Prezesa publikowane są na stronie internetowej Urzędu. W wydawanych decyzjach Prezes UOKiK może również określić środki usunięcia trwających skutków bezprawnej praktyki przedsiębiorcy i nałożyć na przedsiębiorcę karę pieniężną.

    Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, który dotychczas badał niedozwolone klauzule, nie wydaje już wyroków w tych sprawach (z wyjątkiem spraw, które rozpoczęły się jeszcze pod rządami poprzednich regulacji, czyli przed 17 kwietnia 2016 r. ). Sąd ten bada jednak odwołania złożone przez przedsiębiorców od decyzji Prezesa UOKiK w sprawach o uznanie postanowienia wzorca umowy za niedozwolone.

  • W umowie zawartej z bankiem znajduje się postanowienie, które w mojej ocenie jest niedozwolonym postanowieniem umownym (tzw. klauzulą abuzywną). Co w takim przypadku mogę zrobić?

    Sposobem na podważenie klauzuli abuzywnej znajdującej się w umowie z bankiem jest postępowanie sądowe w ramach tzw. kontroli incydentalnej. Dotyczy ono indywidualnej umowy zawartej przez konkretnego klienta banku - konsumenta. Przykładowo, jeśli bank żąda zbyt wygórowanych odsetek przy nieterminowych spłatach rat kredytu, to w razie konfliktu w sądzie można się powołać na fakt, że zapis taki jest niedozwoloną klauzulą umowną. Art. 3851 § 1 Kodeksu cywilnego przewiduje bowiem, że niedozwolona klauzula umowna nie wiąże stron umowy. Gdy sąd dojdzie więc do wniosku, że ma do czynienia z klauzulą abuzywną, to po prostu nie uwzględnia jej przy wyrokowaniu.

    Niezależnie od powyższego każdy konsument, który mógłby potencjalnie zawrzeć umowę z bankiem na podstawie jego oferty, może zgłosić Prezesowi UOKiK na piśmie zawiadomienie dotyczące podejrzenia naruszenia zakazu stosowania we wzorcach umów zawieranych z konsumentami niedozwolonych postanowień umownych. Zawiadomienie takie musi zawierać wskazanie przedsiębiorcy, któremu zarzucane jest stosowanie niedozwolonych klauzul, opis stanu faktycznego będącego podstawą zawiadomienia, wskazanie kwestionowanej klauzuli oraz uprawdopodobnienie jej abuzywności, jak również dane zawiadamiającego.

    Takie zawiadomienie może spowodować wszczęcie przez Prezesa UOKiK postępowania administracyjnego mającego na celu zakazanie danemu przedsiębiorcy wykorzystywania kwestionowanego postanowienia we wzorcu umowy.

    Należy jednak zauważyć, że przekazane przez konsumenta zawiadomienie nie powoduje automatycznie wszczęcia postępowania. W każdym przypadku konsument otrzymuje informację wraz z uzasadnieniem o sposobie rozpatrzenia swego zawiadomienia.

  • W umowie, którą zawarłem, znajduje się postanowienie tożsame z klauzulą wpisaną do rejestru klauzul niedozwolonych. Co w takim przypadku powinienem zrobić?

    W razie ewentualnego indywidualnego sporu z firmą przed sądem cywilnym możemy podnosić argumenty o abuzywności kwestionowanej klauzuli. Sąd może uwzględnić nasze argumenty i uznać, że zakwestionowana klauzula umowna (np. o odsetkach wyższych od maksymalnych albo zbyt wygórowanej karze umownej) jest niedozwolona, a więc z mocy prawa nie wiąże konsumenta. Sąd, wydając wyrok, uwzględnia wszystkie okoliczności indywidualnej sprawy. To tzw. kontrola incydentalna postanowień umowy.

    Jeżeli natomiast określoną klauzulę wpisaną do rejestru klauzul niedozwolonych stosuje ten sam przedsiębiorca, którego dotyczył wpis, zasadne jest w takiej sytuacji złożenie do UOKiK zawiadomienia o podejrzeniu stosowania przez przedsiębiorcę praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów. W wyniku przeprowadzonego postępowania Prezes UOKiK może zakazać przedsiębiorcy takiej praktyki oraz nałożyć na niego karę pieniężną.

  • Zawarta przeze mnie umowa zawiera postanowienie niejasno sformułowane w zakresie przysługujących mi uprawnień. Czy mam prawo zinterpretować je na swoją korzyść?

    Kwestie interpretacji niejasnych sformułowań umów regulują art. 65 § 1 i 385 § 2 Kodeksu cywilnego.

    Z art. 65 §1 Kodeksu cywilnego wynika zaś, że oświadczenie woli należy tłumaczyć z uwzględnieniem okoliczności jego złożenia, zasad współżycia społecznego oraz ustalonych zwyczajów.

    Jeśli dojdzie do sporu sądowego dotyczącego znaczenia poszczególnych postanowień umowy, to sędziowie muszą uwzględnić te zasady wykładni.

    Ograniczeniem w prokonsumenckiej wykładni postanowień umowy nie może być natomiast postanowienie umowy, na mocy którego to przedsiębiorca ma jedynie prawo dokonywać wiążącej interpretacji umowy. Postanowienie takie – jeśli w ogóle znalazłoby się w umowie – może być uznane za klauzulę niedozwoloną na podstawie art. 3853 pkt 9 Kodeksu cywilnego.

    Ułatwienie dla konsumenta w sporze z przedsiębiorcą zawiera natomiast art. 385 § 2 Kodeksu cywilnego. Przewidziano w nim, że wzorzec umowy powinien być sformułowany jednoznacznie i w sposób zrozumiały, zaś postanowienia niejednoznaczne tłumaczy się na korzyść konsumenta.

  • Czy określone postanowienie wzorca umowy zakwestionowane w decyzji Prezesa UOKiK może być stosowane w innych wzorcach umowy przez innych przedsiębiorców?

    System eliminacji z obrotu niedozwolonych postanowień wzorców umowy oparty jest na postępowaniach prowadzonych przez Prezesa UOKiK w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone. Prawomocna decyzja kończąca takie postępowanie ma skutek jedynie wobec przedsiębiorcy, do którego jest skierowana oraz konsumentów, którzy zawarli z tym przedsiębiorcą umowę na podstawie wzorca wskazanego w decyzji.

  • W jaki sposób ocenić, czy dana klauzula jest niedozwolona?

    Kodeks cywilny w art. 3853 zawiera przykładowy katalog kryteriów, na podstawie których można ocenić, czy dana klauzula jest niedozwolona. Niedozwolonymi są np. klauzule wyłączające (lub ograniczające) odpowiedzialność za szkody na osobie albo za brak wykonania lub nienależyte wykonanie zobowiązania.

    W umowie nie wolno też zawierać postanowień, które zezwalają kontrahentowi konsumenta na przeniesienie praw i obowiązków wynikających z umowy bez jego zgody albo uzależniają zawarcie umowy od przyrzeczenia przez konsumenta, że będzie on w przyszłości zawierał dalsze umowy podobnego rodzaju. Nie powinno się też np. pozbawiać wyłącznie konsumenta uprawnienia do rozwiązania umowy, odstąpienia od niej lub jej wypowiedzenia albo zastrzegać, że przedsiębiorca ma prawo do wypowiedzenia umowy zawartej na czas nieokreślony bez wskazania ważnych przyczyn i zachowania stosownego terminu.

    Nasze wątpliwości może rozwiać też lektura decyzji Prezesa UOKiK w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone oraz rejestru niedozwolonych klauzul umownych. Pomocne są też w tej mierze raporty UOKiK dotyczące wzorców umów stosowanych przez poszczególne branże (np. turystyczną, edukacyjną, bankową, deweloperską). Możemy w nich znaleźć nie tylko postanowienia podobne do tych, które wzbudziły nasze podejrzenia, lecz także argumentację prawną, dlaczego kształtują one prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając interesy konsumenta.

  • Kto ma prawo wnieść zawiadomienie o podejrzeniu naruszenia zakazu stosowania niedozwolonych postanowień umownych?

    Katalog osób uprawnionych do zgłoszenia Prezesowi UOKiK zawiadomienia dotyczącego podejrzenia naruszenia zakazu stosowania we wzorcach umów zawieranych z konsumentami niedozwolonych postanowień umownych zawarty jest w art. 99a ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Zgodnie z tym przepisem zawiadomienie takie mogą zgłosić: konsument, rzecznik konsumentów, Rzecznik Finansowy, organizacja konsumencka lub zagraniczna organizacja wpisana na listę organizacji uprawnionych w państwach Unii Europejskiej do wszczęcia postępowania o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone.

    Należy podkreślić, że zawiadomienie to powinno być złożone na piśmie i zawierać: wskazanie przedsiębiorcy, któremu zarzucane jest stosowanie niedozwolonych postanowień wzorca umowy, opis stanu faktycznego będącego podstawą zawiadomienia, wskazanie zakwestionowanego postanowienia, uprawdopodobnienie niedozwolonego charakteru klauzuli oraz dane identyfikujące zgłaszającego zawiadomienie.

    Takie zawiadomienie może spowodować wszczęcie przez Prezesa UOKiK postępowania administracyjnego mającego na celu zakazanie danemu przedsiębiorcy wykorzystywania kwestionowanego postanowienia we wzorcu umowy.

    Należy jednak zauważyć, że zawiadomienie nie powoduje automatycznie wszczęcia postępowania. W każdym przypadku zawiadamiający otrzymuje informację wraz z uzasadnieniem o sposobie rozpatrzenia swego zawiadomienia.

  • Postanowienie zawarte w mojej umowie zostało przez Prezesa UOKiK uznane za niedozwolone. Czy to postanowienie nadal mnie obowiązuje, skoro zostało uznane za niedozwolone?

    Zgodnie z ustawą o ochronie konkurencji i konsumentów, Prezes UOKiK wydaje decyzję o uznaniu postanowienia wzorca umowy za niedozwolone i zakazującą jego wykorzystywania. W treści decyzji przytacza się treść postanowienia wzorca umowy uznanego za niedozwolone. Jeśli decyzja się uprawomocni, będzie ona miała skutek wobec przedsiębiorcy, co do którego stwierdzono stosowanie niedozwolonego postanowienia umownego, jak również wobec wszystkich konsumentów, którzy zawarli z tym przedsiębiorcą umowę na podstawie wzorca wskazanego w decyzji.

Powrót